Gönye, Trabzon'un fethinden epey sonra, 1510 tarihinde fethedilmişti. Bu fetih esnasında Batum ve yakın çevresi itaat ettirilmiş ise de buraların kesin olarak Osmanlı İmparatorluğuna bağlanması daha sonraları gerçekleşecektir.
Trabzon'un fethinden az sonra 1465 tarihinde Batum'un da içinde yer aldığı Acara ve Tcaneti bölgesi, Kabahar Güreli adlı güçlü bir derebeyinin eline geçti. Bu derebeyi, 1460'larda Samsthe Atabeyliğine bağlı bulunuyordu. Samsthe Atabeyi, Bargat Kralı Giorgi VIII'le yaptığı savaşta Kabahar Güreli'yi kendi tarafına çekebilmek için adı geçen bölgeyi onun yönetimine vermişti. Daha sonra Samsthe Atabeyi olan Mze Çabuki (1503 - 1516) Osmanlılarla anlaşarak Acara ve Tcaneti'yi geri aldı. Mze Çabuki (Osmanlı şivesinde Mırza Çabuk) Acara ve Tcaneti'yi yeniden ülkesine katarken Osmanlılarla aşağıdaki hususlarda anlaşmak zorunda kalmıştı : Osmanlılar, İran'la yapacakları savaşlarda erzak temin etmek ve orduya rehberlik etmek karşılığında Güreli topraklarının yeniden Samsthe Atabeyliğine katılmasına ses çıkarmayacaklardı. Ardahan, Göle, İspir ve Oltu bölgelerine hakim olan ve son olarak da Acara topraklarını eline geçiren Mırza Çabuk'la Şehzade Yavuz Selim'in dostlukları oldukça samimi idi.
Güreli diye de adlandırılan Acara ve Tcaneti ülkesi, İmareti Kralı Bargat III (1510 - 1548) zamanında da yeniden el değiştirmişti. İmareti Kralı Bargat III, İranlıların Samsthe'ye saldırılarını fırsat bilerek bu bölgeyi işgal etti ve Samsthe Atabeyi Mze Çabuki'yi esir aldı. Güreli yeniden derebeylerin yönetimine girdi.
Osmanlılar, Sultan Süleyman zamanında Bargatlılar ülkesine saldırarak Çoruh ırmağının doğusunda yer alan Tcaneti'yi işgal ettiler ve Batum'da bir kale inşaatına giriştiler. Fakat burada tutunamayarak Çoruh ırmağının batısına geçtiler. Daha sonra Gönye'de bir kale inşa eden Osmanlılar, burasını bir üst olarak kullanıp Acara ve Tcaneti topraklarına saldırılar düzenlediler ve zamanla buraları ellerine geçirdiler.
İslam Ansiklopedisi Samsthe Atabeyliğinin kimliği konusunda daha ayrıntılı bilgiler vermektedir: 1089 - 1125 yıllarında Gürcistan'a hakim olan Bargatlı Sülalesi, Kafkasların kuzeyinde yaşamakta olan ve kısmen Hristiyanlaşmış bulunan Kıpçaklardan büyük bir cemaati Gürcistan'a geçirir. Gürcistan'a inen bu Kıpçak cemaati, 1177 tarihinden itibaren daha önce Gürcistan yönetiminde etkin olan Orbenyan Türklerinin yerini alır ve Kıpçaklardan Kubasar sülalesi, Gürcü tarihinde siyasî, askeri ve iktisadi önemi olan büyük roller üstlenir.
Süryani müelliflerinden Mar Apraş Katina'nın M.Ö. 2. yüzyıldan itibaren Bulgar Türkleri ile meskûn gösterdiği ve sonrada Hun, Hazar, Ağaçeri, Sabır ve Kıpçak Türklerinin yerleşip oturması ile daha ziyade Türkleşen Tao (Tayk) Klarçet Prensliğinin dahil bulunduğu Çoruh havzasındaki Samsthe - Saatoba (Masketiyeva sa-Aobağa Ülkesi) Krallığı, bir Türk - Hristiyan krallığı idi. Daha Tamara zamanında (Ölümü : 1231) İvane Atabeyliği ile Çıldır Atabeyliği kurulmuştu. İranlıların buralara hâkim olduğu dönemlerde ise (1256 - 1344) Ahıska ve Çıldır Atabeyliği bölgesinde yaşayan Hristiyan Kıpçaklar yer yer Müslümanlığı kabule başlamışlardı.
Ermenilerin Hun, Bizanslıların Sabır adını verdikleri bu Türkler, 5. asrın sonları ile 6. asrın ilk yarısında, önce Bizanslıların ve sonra da İranlıların müttefiki olarak bütün Güney Kafkasya'yı, Pontus'u ve Doğu Anad(o55)lu'yu işgal etmişlerdi.
Araplar, doğudan gelerek Gürcistan'ı işgal ettikleri zaman, Acaristan denilen Batum ve Çoruh vadisi, Bizanslıların elinde bulunmaya devam ediyordu. Burası Gürcü Kartellerden tamamıyla başka bir kavim ile meskûn idi. "Eski Kochida'nın asıl ahalisini teşkil eden ve Kolh denilen bu ahaliyi Heredot, siyah derili, kıvırcık saçlı ve Mısır'dan neşet etmiş olarak göstermektedir." Ermeniler bunları, Trabzon bölgesinde yaşayan Caniv aşiretine mensup olarak belirtmekte ve bu aşirete Choldey adını vermektedir. İslam Ansiklopedisi; Acaralıların Ağaçeri veya Acurlu Türkleri olabileceğini söylemektedir.
Neticede Çoruh Vadisi, Batum ve Acara Bölgesi, Gürcü kavmiyle ilişiği olmayan, muhtemelen Kıpçak, Ağaçeri veya Hun Türklerinin yerleşip etkin oldukları yerler olmuştu.
F- RİZE'NİN GÜNEY BÖLGESİ : İSPİR VE BAYBURT DOLAYLARI
55 -İslam Ansiklopedisi: Gürcistan Maddesi
73
73 |