1-TRABZONLA İRTİBATLI OLARAK RİZE
Trabzon, Roma İmparatorluğu döneminden beri bir idari, dini ve ticari merkez olma özelliğini sürdürüyor. Trabzon daha Konstantin II zamanında (337-361) bir piskoposluk merkezi idi. Rize’ye gelince askeri bir merkez olarak öne çıkmaya başlamıştı. Bir hudut kasabası olarak Rize’ye bir süvari bölüğünün konumlandırıldığını öğreniyoruz.
5. yüzyılın sonlarına gelindiğinde İran hududuna kadar bütün şark Helenleşmişti. Yani Helen lisanını konuşuyordu. Anadolu’nun Helenleşmesine mukabil imparatorluğun Suriye cephesinde Arapça, Rize’nin doğusunda kalan bölgelerde de Lazca ve Gürcüce varlığını sürdürebilmişti.
Tarihçi Prokopios, Bizans’la İran arasında yapılan savaşlarda (527-532) general Balisarios’a danışmanlık etmişti. Bu savaşları anlatan iki ciltlik bir eseri vardır. Prokopios, İmparator Justinyanus’un (527-565) ülkenin her tarafına yaptırdığı bayındırlık işlerini konu edinen başka bir eser de bırakmıştır.
Prokopios’un verdiği bilgiye göre Justinyanus, general Balisarios vasıtasıyla Trabzon’a bir su kemeri ve bir kilise yaptırdıktan sonra Trabzon kalesini de onarmıştı. Rize kalesini de genişleterek yeniden yaptırmıştı.
Rize, doğudaki savaşların bir askeri üssü olarak tahkim edilince dağlarda kendi başlarına yaşayan ve yağmalama hareketleri ile çevrelerine zarar veren Can’ları (Sanni veya Tzan’da denir), itaat altına almak için harekete geçildi. Yerli komutanlardan Tzitas, Can’ların ülkesine gönderildi. Tzitas, Can’ların ülkesindeki sık ormanları kestirerek yollar açtırdı. Buralardan iç kesimlere gidecek yolların emniyetini sağladı ve buralara kuleler inşa ettirdi. Dağlarda yaşayan ve çevrelerine sürekli zararlar veren bu insanları Hıristiyanlaştırarak dindar ve itaatlı olmalarına çalıştı. (Bazılarının Çamlıhemşin’deki kaleler için İran savaşlarından kalma demelerinin sebebi bu olsa gerek. Biz konunun uzmanı sanat tarihçisi Haşim Karpuz’a itimat ederek bu kalelerin 14 veya 15. Yüzyılda yapıldığını söyleyeceğiz. Kale-i Bala’nın M.Ö. 200 yılında Pontus Krallığı döneminde yapıldığını söyleyenler de bulunmaktadır.)
O dönemde Rize Kalesinde yapılan kiliseye, bölgede aziz mertebesine yükseltilen yedi şehitten biri olan Sn. Orentius’un ismi verildi:( Aya Randos Kilisesi.) Osmanlılar Rize’yi aldıklarında Rize’de iki kale vardı. Bu kalelerden yenisi Eminettin Mahallesinin tepesinde, eskisi ise (Kale-i Köhne) Piriçelebi Mahallesinin tepesinde idi. Biz Aya Rondos Kilisesi’nin
28
28 |