173

  tütüncülük, biçkicilik ve taşçılık gibi sanayi ile meşgul olurlar. Lazistan halkının adat-ü ahlakından ve bunların ne kadar cesur ve cüretkar adamlar olduğundan birkaç yerde bilmünasebe uzun uzadı bahsetmiştik. Her memleketin şerait ve ahvali tabiiyesiyle o yerde yaşayan halkın teşkilat-ı uzviyeleri, adat ve evsaf-ı ahlakiyeleri arasındaki münasebet ve revatib-i samimiyenin en vazi-i bir misali de Karadeniz ile Lazlardır. Karadeniz müthiş fırtınalarıyla maruf dalgalarıyla Lazların, bu cesur ve tünd (çevik) halkın faaliyetlerinde, yürüyüş ve söyleyişlerinde, bir çok garip ve şayan-ı hayret uygunluklar görülür. Lazlar lisanlarıyla, adat-ı milliyeleriyle vilayetin diğer sakinlerinden pek çok farklıdırlar. Bunlardan vilayetin ahval-i umumiyesine dair yazdığımız, fasl-ı mahsusada bahsetmiş olduğumuzdan tekrara lüzum görmüyoruz.
Rize ahalisi çoha ve Rumeli şiyağından ve birçokları da Karadere nahiyesinde yapılan boz ve siyah renkli mensucattan ma'mul zipka mintan giyer ve fes yerine başlarına da başlık taşırlar. Ova ahalisinin daima geniş don, şalvar giydikleri düşünülecek olursa, Lazistan gibi engebeli bir yerde yaşamaya ve değil bir köyden diğer bir köye, bir evden öteki eve gitmek için bile iki bayır çıkıp birkaç dere atlamağa mecbur olan bu halkın vücutlarına yapışmış elbise giymelerindeki esbab derhal kendisini gösterir. Bu tarz zıpkaların şu çevik ve çalak halka en muvafık bir libas olduğunda şüphe yoktur.
Rize kasabasında bir hükümet dairesiyle bir askeri kışlaşı ve müteaddit redif depoları, üç kütüphane ile bir mekteb-i rüştiye, 23 mekatib-i iptidaiye, dört medrese ve otuza yakın cevami' ve mesacid-i şerife ile iki tekke ve iki Rum kilisesi vardır.
Merkez kazasında 16 223 ev, beş yüze yakın dükkan, 5 misafirhane, 25 fırın, 10 aşçı dükkanı, üç lokanta, 15 kahvehane bulunmaktadır.
Yaylacılık Rize'de umumi bir haldir. Kasaba ahalisi ve civar köylerin halkı yaz mevsiminde Kuraiseba dahilinde bulunan müteaddit yaylalara gidip Ağustos nihayetinde yerlerine avdet ederler.
Lazistan Sancağı, vilayetin madence en zengin olan yerlerindendir. Bunlardan yalnız Mapavri nahiyesinin Latom Karyesinde bulunan manganez ve çinko madeni işletilmekte ve diğer taraftaki madenlerin bazıları için hükümete müracaat vuku bulmuş ise de henüz istifade edilememektedir. Salarha karyesinde bir kömür madeni vardır. Merkez kazası dahilinde 25 bin hektar vusatında ormanlar var ise de bunlardan layık-ı vechiyle istifade olunamamaktadır.

  174