akçelik vergi geliri olan Rize merkezinde ayrıcı yedi de değirmen bulunuyordu. (Belge:1)
İkizdere'den Pazar hududuna kadar geniş bir bölgeyi içine alan Rize kazasında 30 karye vardı. Bu karyelerin isimleri zamanla değişikliğe uğramış olmalı ki biz bugün, o zamanki isimlerin karşılıklarını bulmakta zorlanıyoruz. Karşılıklarını bulabildiğimiz karye isimleri ile bu karyelerin o günkü hane sayıları aşağıda belirtilmiştir. Belki ilerde yapılacak karşılaştırmalı çalışmalar başka karyelerin karşılıklarını bulmamıza da yardımcı olabilir. Şimdilik bu kadarla yetinmek zorundayız.
Rize kazası dahilinde bulunan 30 karyenin isimlerini o günkü şivesiyle ve yazılışıyla doğru olarak okuyabiliyor muyuz? Bunu tam olarak yapabildiğimizi söylemek mümkün değildir. Okuyabildiğimiz ve bu arada karşılıklarını bulabildiğimiz karye isimleri şunlardır:
Nefs-i Rize: Rize Merkezi. İki mahallesi ve 195 hanesi vardı. (Harita:3)
1- Potomya(Güneysu), 2- Salaruha(Salaha bölgesi), 3- Peripoli(Çarşı Mh. Pehlivan Mh. ve Rize'nin üst tarafı), 4- Besalet(Kalkandere’nin merkezi), 5- Mapavri(Çayeli merkezi, Kesmetaş, Taşhane), 6- Maryeva(Şairler), 7- Latom(Madenli), 8- Çigare(Bozukkale), 9- Filandos(Derepazarı merkezi, Subaşı Mah.), 10- Ruspa(Uzunkaya), 11- Leros(Büyükköy), 12- Zavendika(Çiftlik), 13- Hanci(Sandıktaş), 14- Uma( Ortapazar, Uçkaya...), 15- Mahura-Ması(İyidere Hazar-Kalecik), 16- Havriya(Yanıkdağ), 17- Galata(Çayeli Yalı Mh.)
Bugün hatırlanmamakla birlikte bazı ipuçları yardımıyla tahmini olarak bulabildiğimiz bazı karye isimleri de şunlardır:
1- Muzan: (1583 tarihli deftere göre Kuzandino ile Çaklı yani Taşlık köyü ile Güzelsırt Mahallesi bu karye içinde bulunuyordu.) 2- Menehort: (içinde Perikam yani Demirhisar yerleşim yerinin olduğu bir karye.) 3- Mirkalu: (Gündoğdu Hamidiye Mahallesinin eski adı Mirakoloz'du. Mirkalu Mirakoloz'un ilk şekli olabilir.) 4- Tonik: (Kalkandere Kızıltoprak Mahallesinin eski adı Tonik idi.) 5- Emare: (1583 tarihli deftere göre bu karyede 8 mahalle vardı. O halde burası Rize'nin doğu yakası olabilir.) 6- Akrotir: (1583 tarihli deftere göre burada 7 mahalle vardı. Burası da Rize'nin batı yakası olabilir.)
Hangi köye karşılık olduğunu bilemediğimiz karyelerin tahmini okunuşları da şöyledir:
1- Çıkariş: (170 haneli bir karye, iki yerleşim yeri vardı.) 2- Rozi veya Rodi: (199 haneli ve 4 yerleşim yeri olan bir yerdi.) 3- Muzara: (içinde Raşot diye bir yerleşim yeri olan 56 haneli bir yer; Söğütlü veya Çeşmeli olabilir.) 4- Lefkosite: (4 yerleşim yeri olan bir yerdi.) 5- Cihave. 6- Kesanüs 7-Muskavit.

  51

  52 -Metinde geçen tabirlerin açıklaması: Mücerred: Bekâr, Bive: Dul, İspenç: Hane başına alınan 25 akçe vergi, Kapluca: Lügate göre bir nevi ince buğday, Duhne: Lügatte darı anlamına gelmekte olup burada mısır anlamında kullanılmış olabilir, Asel: Bal, Arusta: Evlilik vergisi, evlenen kadından veya velisinden alınır. Ceraim: cezalardan alınan vergi, Bağat: Bağlıklardanve buradan elde edilen şıradan alınan vergi, Asiyap: Değirmenden alınan vergi. 52