Batı örneğine göre İstanbul’da kurulan ilk yüksekokul, 1776 yılında açılan Mühendishane-i Bahr-i Hümayun mektebi idi. Askeriyenin mühendis ihtiyacını karşılayan bu yüksekokulu, diğerleri takip etti. 1836'da Mekteb-i Tıbbıye, 1838'de Mekteb-i Maarif-i Adliye, 1859'da Mekteb-i Mülkiye, 1878'de Mekteb-i Maliye öğretime başlamıştı.
Rüştiye mekteplerinin açılmasına 1847 yılında karar verildi. 1869 yılında her 5 bin nüfusa bir rüştiye mektebi düşecek şekilde yaygınlaştırılması için çalışmalar başlatıldı. Rüştiye mektepleri ilköğretimin ikinci kademesine muadil dört yıl süreli okullardı. Birinci seneleri hazırlık sınıfları mahiyetinde olan bu okulların diğer sınıflarında hesap, tarih, coğrafya, resim gibi branş dersleri okutuluyordu.
1869 yılında idadi mekteplerinin kurulmasına karar verildi ise de ilk idadi mektebi 1873 yılında İstanbul'da açıldı. Yedi yıllık olan bu okulların birinci devresi Rüştiye muadili idi. Lise muadili olan ikinci devrede Türkçe, mantık, fizik ve kimya gibi dersler mevcuttu.
Rize'de ilk rüştiye mektebi 1876'da, Pazar, Arhavi ve Fındıklı'da 1887'de, Çayeli ilçemizde ise 1902 tarihinde açıldı. Mekteb-i İbtidai denilen ilk modern ilkokul, 1896 yılında eğitim ve öğretime başladı ise de hızlı bir gelişme gösteremedi.
Trabzon İdadisi 1890, Trabzon Muallim Mektebi 1896 ve Rize İdadisi 1908 yılında açıldı.
19. yüzyıl sonunda okullaşma oranı ve okur - yazarlık durumu pek iç açıcı değildi. Bu dönemdeki eğitim ve öğretimle ilgili istatistiki bilgiler aşağıda yer almaktadır. Verilen rakamlar Lazistan sancağının bütününü kapsar.

  1902 Yılında Okullaşma Oranı:

   Okuryazarlık Oranı: Asrın sonunda okur-yazarlık oranı kadınlarda % 8, erkeklerde % 16 idi. Ortalama oranı % 11 ediyordu. Buna göre; Lazistan Sancağı dahilinde 5727’si kadın ve 12. 312’si erkek olmak üzere toplam 18. 039 kişi tahsil erbabı sayılıyordu.

  167