1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  13  14  15  16  17  18  19  20  21  22  23  24  25  26  27  28  29  30  31  32  33  34  35  36  37  38  39  40  41  42  43  44  45  46  47  48  49  50  51  52  53  54  55  56  57  58  59  60  61  62  63  64  65  66  67  68  69  70  71  72  73  74  75  76  77  78  79  80  81  82  83  84  85  86  87  88  89  90  91  92  93  94  95  96  97  98  99  100  101  102  103  104  105  106  107  108  109  110  111  112  113  114  115  116  117  118  119  120  121  122  123  124  125  126  127  128  129  130  131  132  133  134  135  136  137  138  139  140  141  142  143  144  145  146  147  148  149  150  151  152  153  154  155  156  157  158  159  160  161  162  163  164  165  166  167 



  

  

  içinde yer almaktadır. Sonuç zorunlu olarak doğrudur. Burada ‘zorunlu’ sözüne dikkat edilmelidir.

  Eskilerin ‘temsil’ dedikleri zannî olan kıyasa gelince bunu da şöyle bir şema ile gösterebiliriz:

   “A” olayında (a,b,c) gibi özellikler mevcut, “B” olayında da (a,b) gibi özelliklerin olduğunu tespit ediyoruz. O halde “B” olayında (c) özelliği de olabilir. Burada ‘olabilir’ sözü önemli. Çünkü temsil denilen zannî kıyasta sonuç kesin değil ihtimallidir. Fıkıhçılar da bu sonucun farkındadır. Nitekim İmam Şafiî, “kıyasta isabet edebileceğimiz gibi yanılabiliriz de” demek suretiyle kıyasın sonucunun ihtimalli olabileceğine işaret etmiştir.

   Usul-u fıkıh alimlerinin bu bölümün başında verdikleri tariflere ilaveten şunları da söylediklerine şahit oluyoruz: Kıyas alametlere, işaretlere, illete ve araza bakarak bir neticeye varmaktır. Kıyas nassın illeti, manası, kapsamı, amacı ile ilgili alanlara tatbik edilebilir. Kıyas nassın kapsamı dışına çıkamaz.

  Temsil denilen bu kıyas şeklinin bir başka özelliği de şudur: Burhan-i kıyasta genelden özele doğru bir çıkarım söz konusu olduğu halde, temsil denilen kıyasta bu şart değildir. Özelden özele, hatta özelden genele doğru gidilebilir.

  Analoji çıkarım şeklinin ihtimalli sonuçlar verdiğini gösteren delillerden biri de mantık kitaplarında yer alan aşağıdaki örnektir:

  Dünyada hava, su ve hayat vardır. Merih gezeninde de hava ile suyun olduğu tespit edilmiştir. O halde Merih’te hayat olabilir. Asırlarca mantık kitaplarında yer alan bu çıkarım sonucunun doğru olmadığı ancak yakın bir zamanda anlaşılabilmiştir.

  

  81

  

 


81
Önceki                  Sonraki