D- 1530 TARİHİNDE YERLEŞİM YERLERİ VE HANE SAYILARI
1530 Tarihli Rum ve Karaman Vilayetleri Muhasebe Defteri Kayıtlarına Göre Rize, Pazar ve Hemşin Kazaları ile Bu Kazalardaki Yerleşim Yerlerinin Hane Sayıları
Bizim bu bölümde sunacağımız bilgiler 1530 tarihli Rum ve Karaman vilayetleri muhasebe defteri kayıtlarından çıkarılmıştır. Adı geçen defter, bu vilayetlerdeki köylerin isimlerini, bu köylerdeki hane sayılarını, bu hanelerin kaçının Hristiyan, kaçının yeni Müslüman veya kadim Müslüman olduklarını, ayrıca yetişkinlerden bekar ve dul olanları, vergiye tabi değirmenleri, özel mülkleri, bağlıkları ve karyelerden alınan toplam vergileri göstermektedir. Bu karyelerden alınan vergiler ya padişaha, ya vilayet veya sancak beyine, ya tımar erbabına yada kale muhafızlarına tahsis ediliyordu. Rize'de padişaha tahsis edilen vergi gelirleri bulunmuyordu. (Belge : 4)
Burada bütün köylerin bir listesini vermeyi çok arzu ederdik. Adı geçen muhasebe defterinde isimleri ile yazılan bütün Rize köylerini buraya alamamızın sebebi yer darlığı değildir. O zamanki isimleri ile yazılan köy isimlerinin bugünkü karşılıklarını bulamamamızdır. O zaman kullanılan bazı köy isimleri ya unutulmuş veya değişikliğe uğrayarak tanınmaz hale gelmiştir. Bugün Talvat, Salarha ve Zavendik olarak telaffuz ettiğimiz isimler 1530 tarihli kayıtlarda sırasıyla Tavalvat, Salaruha ve Zavendika olarak kullanılıyordu. Ayrıca Menehort, Müzara, Kesanüs gibi isimler de günümüze kadar gelemediğinden karşılıklarını bulamadığımız karyelerdi.
1530 tarihinde Trabzon Sancağına bağlı Rize, Atina ve Hemşin kazalarında bulunan toplam 94 karyeden sadece 40 kadarının ismi değişmeden günümüze kadar gelebilmiştir. Belki daha genişliğine ve derinliğine yapılacak incelemeler bugün için çözemediğimiz bazı karye isimlerini çözme imkânı verebilecektir. Biz bu yazımızda isimlerini çözebildiğimiz 40 kadar köyün ancak merkezi mahiyette olan 32’si hakkında bilgi verebileceğiz.
1530 tarihinde Rize kazasında 30 karye, 561 Müslüman haneye karşılık 6467 Hristiyan hane mevcuttu. Trabzon Sancak Beyine, timar erbabına ve Rize Kalesi muhafızlarına tahsis edilen vergi gelirleri tutarı 546.965 akçe idi. 561 Müslüman hanenin 529'u yeni Müslüman, 30 hane kadim Müslüman , 2 hanesi de özel mülk sahibi Müslümandı. Kadim Müslüman deyince
67
67 |