Başkanlık Osmanlı Arşivinde bulunan bir belgeye göre, Rize Merkez Kazası dahilinde bulunan bütün mahalle ve köy isimlerinin Türkçeleştirilmesi 1913 yılında gerçekleşmiştir. (Belge 9)
Bu belgeye göre; Rize Kazası (Nahiyeler hariç) 130 köy ve mahalleden oluşuyordu. Mapavri Nahiyesinin 38, Karadere’nin 25, Kuraiseba’nin 31 köyü vardı.
1876 yılına ait mahalle ve köy isimleri bir liste halinde önceki sayfalarda yer almış olduğundan 1913 yılına ait köy ve mahalle isimlerini burada yeniden vermekte bir yarar görmüyor, lakin iki liste arasında mevcut bir iki farka temas etmekle yetiniyoruz.
a)1876 tarihli listede olup da 1913 tarihli listede yer almayan mahalle ve köy isimleri: Filargoz (Topkaya), Akatöz (Bürücek) Terdur, Masihazar Haytef (Gürgenli-Beşikçiler), Haylaton, Harva (Yanıkdağı)
b) 1876 tarihli listede olmayıp da 1913 tarihli listede yer alan yeni köy ve mahalle isimleri: Rize’de: İksenit-i Rum (Akarçeşme), Humrik (İslampaşa), Lihoz (Beşikçiler), Sandık (Boztepe), Vonit-i Rum (Tepecik), Ağatinoz-i Rum (Kavak), Paşayan-i Rum (Dörtyol Ağzı), Holitoz (Şepçiler), Ramanozu Rum (Binasızköy),Hohol (Soğukçeşme), Askoroz (Taşlıdere), Varangoz (Fıçıcılar), Atyanoz (Kasarcılar),Eminettin-i Rum (Kaledibi), Mahanca (Tuğlacıköy), Haldoz (Bağdatlı), Piriçelebi-i Rum (Vakıfçeşme), Satoz (Hamdemoğlu);
Mapavri Nahiyesinde: Aytaroz (İncesırt), Sırt, Raşot (kaarağaç), Gürgenli, Fenaçi (Yanıkdağ), Çıkaron (Yamaçköy);
Kureiseba Nahiyesinde: Anzer-i Ulya (Taşlıköy), Anzer-i Vasaati (Ballıköy), Anzer-i Sufla (Köhserli), Bilakorum (Cevizlik) ve Tulumpınar
c) 1913 yılında önceki durumdan farklı olarak Kaptanpaşa bölgesinin Çayeli Nahiyesine, Kendirli, Kirazdağı, Beştepe, Çukurlu ve maltepe’nin Karadere Nahiyesine Bağlandığını görüyoruz.
1913 yılında tesbit edilen Türkçe isimler, bir iki değişiklik müstesna bugün de kullandığımız köy isimleridir. Bunlardan yanlızca Sinekli, Kabakköy, ve İskende Deresi isimleri zamanla değişikliğe uğramış ve sırasıyla Düzköy,Denizgören ve Gürdere adlarını almışlardır. Ancak 1913 tarihinde günümüzdeki mahalle ve köy isimleri arasında yer almayan

  mahalle ve köy isimleri de mevcuttu. Bunlardan biri Boztepe'dir. Boztepe, Gölgeli köyü ile Pehlivantaşı arasında yer alan bir köyün ismi idi.
Rize'de köy ve mahalle isimlerini değiştiren komisyon, halkın lisanına ağır gelen söyleyişleri değiştirmiş, halkın kolayca telaffuz edebileceği isimler bulmuştu. Bu arada verdikleri her ismin gerekçelerini de bir bir belirtmişlerdi. Kendirli Köyü; burada çok kendir yetiştirildiğinden, Ulucami Köyü; camisinin büyüklüğünden, İkizdere Kirazlık Köyü; burada iyi kiraz yetiştiğinden, Çayeli Eskipazar; burasının eski bir pazar yeri olmasından, Azaklıhoca Köyü; bu köyde yetişen bir alimden, Soğuksu Köyü; bu köyde bulunan meşhur bir sudan dolayı bu isimleri almışlardı.
Rize ilinin diğer ilçe ve köylerine gelince: Trabzon Vilayetindeki bütün köylerin isimleri "amal ve hissayat-ı milliyeye muhalif görüldüğünden" 1916 yılında değiştirilmiş ve bu meyanda Pazar, Ardeşen, Hemşin ve Fındıklı ilçelerimizin köy ve mahalle isimleri de Türkçeleştirilmişti. Lakin bu tarihlerde bölgemiz Rusların işgali altında bulunduğundan bu kararı uygulamaya koymak mümkün olamamıştı. 1916 yılında Türkçeleştirilen fakat uygulamaya konulamayan kasaba ve köy isimlerinden bazıları şöyleydi:
Mapavri Nahiyesi: Eskipazar Nahiyesi; Hopa Kazası: Cihadiye Kazası; Arhavi Nahiyesi: Teşkilat Nahiyesi; Viçe Nahiyesi: Viçe Nahiyesi; Atina Kazası: Soğuksu Kazası; Hemşin Nahiyesi: Kadı Nahiyesi; Ardeşen Nahiyesi: Müftü Nahiyesi; Pazar Lamgo Karyesi: Çifteyol; Pazar Papilat Karyesi: Üzümlü; Hemşin Çat Karyesi: Çamlı; Ardeşen Ğere Karyesi: Fındıklı; Ardeşen Siyat Karyesi: Islahiye; Fındıklı Sümle Karyesi: Karakeçi; Fındıklı Abusufla Karyesi: Şeyhler. Görüleceği gibi günümüzde bunlardan kullandığımız köy ve kasaba ismi bulu(n3)mamaktadır.

   F. I. CİHAN SAVAŞI VE RİZE'NİN İŞGAL EDİLMESİ

  (1914 - 1918)

   1. SEFERBERLİK İLANI VE I. CİHAN SAVAŞININ SAFHALARI

  3 -Dosya No:48, Vesika No: 18, Tasdik Tarihi: 1 Haziran 1332 188