Çay Araştırmaları Enstitüsünün bulunduğu tepede yapılmış olan eski kale

   içinde yer aldığın tahmin ediyoruz. ( Harita:3) Yukarıda bahsedilen yedi şehit, bölgede Hıristiyanlığı yaymaya gelen ve bu görevlerini ifa ederken putperestler tarafından öldürülen yedi insanı ifade eder. Justinyanus, aziz mertebesine yükseltilen bu kişiler vasıtasıyla bölge halkını Hıristiyanlığa ısındırmak ve din yoluyla birbirine bağlamak istiyordu. Justinyanus’un bu hareketi, ateşe tapan İranlılara karşı tebaasını birlik halinde tutabilmek için baş vurduğu tedbirlerden biriydi.(32)

   2-LAZİKA İLE İRTİBATLI OLARAK RİZE

   Gerçekte Roma İmparatorluğuna bağlı Lazika Vilayetinin nereden baş-ladığını söylemek çok zor. İran savaşları sırasında bölgede bulunan tarihçi Prokopius’a göre Lazlar, Rion ırmağının iki yanında oturuyor ve I. Yüzyıl-dan beri Lazika Krallığı adı altında örgütlenmiş bulunuyordu. Bu krallık zamanla bütün Kholhis’e hakim olmuş ve hakimiyet sahasını Sürmene’ye kadar genişletmişti. Bu gün Pazar ilçemizden başlayarak doğuya doğru Ardeşen, Fındıklı, Arhavi ve Hopa ilçelerimizde yaşayan Lazlar’ın M.S .5. ve 6. Yüzyıllarda Çoruh Irmağı’nın batısına geçtikleri kabul edilmektedir.

   Lazlar, başlangıçta Mengellerin kurduğu Kholhida Krallığı’na bağlı idi. Kholhida Krallığı I. Yüzyıl başlarına kadar sürdü ve Roma saldırıları sonunda yıkıldı. Kholhida Krallğı’nın yıkılışından sonra yerine başkenti Akropolis olan Lazika Krallığı kuruldu. Bu krallık, Roma İmparatorluğuna bağlı idi. Krallarını Roma İmparatorları tevcih ederdi. İmparatorluğun doğu sınırını korumalarına karşılık Roma İmparatorluğuna vergi vermezlerdi. Bu yönetim biçimi Bizans döneminde de devam etmişti. Bir rivayete göre Lazlar, 337 yılında Hıristiyanlığı kabul ettiler(33) İslam Ansiklopedisine göre Lazların Hıristiyanlığı kabulü 6. Yüzyılın başlarına rastlar.

   Lazların İranlılarla yakın teması M.S. 448 tarihinde başladı. İran’da Part İmparatorluğu yerine kurulan Sasani İmparatorluğu (224-651), Karadeniz’e çıkmak ve buralarda Mazdeizm dinini yaymak için Lazları kendilerine bağlamak istiyordu. Lazlar Bizans İmparatorluğuna başvurarak yardım istediler. Her iki taraf Lazika için aralarında savaştılar. 520 yılında İranlılarla Bizanslılar arasında başlayan savaşların ilk bölümü 532 yılına kadar devam etti. Barış ancak Bizans İmparatorluğunun Sasani Hükümdarı I. Hüsrev’e (531-579) verdiği yüklü bir haraç karşılığında sağlanabildi ve Lazika Bizanslılar tarafına kaldı.

  32 - A:A: Vasilev, Bizans Tarihi. Cilt I Çeviren A.Müfit Mansel ve Mehmet Bilgin, Sürmene Tarihi.

  33 -Muhammet Vanilişi ve Ali Tandilova. Lazların Tarihi. 29