172

  ve zeminin pek ziyade arızalı olmasından dolayı pek uzaklara kadar imdidat eder.

   Rize'nin ilkbaharı ve yazı yağmurlu, rutubetli bir halde geçer. En güzel mevsim olan sonbahar Kânunuevvele kadar imdidat edip kış da Kanunusaniden Mart nihayetine kadar devam eder ise de kasabaya pek çok kar düşmesi bütün bu tehalüfat-ı iklimiyede vazıyat-ı mevkiiyenin pek büyük olduğu vilayetin ahvali sıhhiyesine dair verdiğimiz malumat-ı umumiye sırasında uzun uzadı izah etmiş idik. İşte bu sayede Rize'de limon ve portakal ağaçları soğuktan masun kalmıştır.
Yaz ve sonbahar mevsiminde zuhur eden sıtmanın esbabı, yağmurların kesret-i nüzulüne ve gayr-i kabil-i nufüz bazı mevaki-i münhatede suların terakümüne atf etmek lazım gelir. Kışın en ziyade zatülcenb, zatürre ile iltihap-i kasabat ve infilenja gibi mevsim hastalıkları görülür. Humma-i tifus dahi nadir değildir. Fakat bereket versin münferit bir halde hüküm sürmektedir. Rutubetin pek ziyade olmasından dolayı romatizma pek çoktur. Yaz mevsiminde de ishal ve dizanteri baş gösterir. Emraz-ı umumiyeden maada rahatsızlıklarıyla seretan, Tederrün-i rie, Daü-l Efrenc ve cihaz-i teneffüsinin afat-ı müzmene-i mütehalifesi zikre şayan olup kalp, karaciğer ve böbrek hastalıkları bilnisbe daha azdır. Çocuklarda en ziyade humma-i tifus, humma-i naibe, boğmaca öksürüğü, didanı ema ile kızıl ve kızamık gibi humayat-ı indifaiye müşahade olunmaktadır.
(Yukarıda Rize'nin sağlık durumu ile ilgili verilen malumatın sadeleştirilmiş şekli: Yaz ve sonbahar mevsiminde görülen sıtmanın sebebini yağmurların yoğun bir şekilde yağmasına ve önlenemez bir şekilde suların bazı çukur yerlere ve bataklıklara yığılmasına atfetmek gerekir. Kışın en ziyade zatülcenp, zatürre ile solunum yolları iltihapları ve sarı hümma gibi mevsim hastalıkları görülür. Hümma-i tifus dahi nadir değildir. Bereket versin münferit bir halde hüküm sürmektedir. Rutubetin pek ziyade olmasından dolayı romatizma pek çoktur. Yaz mevsiminde de ishal ve dizanteri baş gösterir. Umumi hastalıklardan başka kanser, ciğer tüberkilozu, frengi ve solunum yollarının birbirine zıt rahatsızlıklarını anmak gerekir. Kalp, karaciğer ve böbrek hastalıkları bunlara nispeten daha azdır. Çocuklara en ziyade humma-i tifus, nöbetli humma, boğmaca öksürüğü, kancalı kurt ile kızıl ve kızamık gibi ateşli hastalıklar görülmektedir.)

   Merkez-i Liva olan Rize kazasında nüfus, 93 927'ye baliğ olmaktadır ki bunun zükur ve enas 92 934'ü İslam ve 993'ü Rum'dur.
Arazi, ahali-i mevcudiyeyi geçindirmeye kafi olmadığından ve ekser yerler dahi dağlık ve taşlıktan ibaret olup ziraate kabiliyeti bulunmadığından, halkın hemen ekserisi Rusya ve Romanya'ya ve

  Memalik-i Şahanenin diğer bir çok yerlerine gidip rençperlik, fırıncılık,