1- Rize tarihi hakkında bilgi veren pek çok kaynak, Pazar'dan doğuya doğru yer alan ilçelerimizin 1509 tarihinde fethedilmiş olduklarını yazar. Oysa 1486 tarihli Tapu Tahrir Defterine bakıldığında Rize sahil kesiminin Hopa'ya kadar yazılmış olduğunu görürüz. O halde Trabzon'un fethi ile birlikte Trabzon Devletinin hakim olduğu topraklar, Osmanlıların idaresine geçmiş ve halk itaat ederek buraların gelirlerini tımar, zeamet ve has olarak yazılmıştı. 1486 tarihli defter, Kise karyesi ile Arhavi karyesinin de gelirlerini yazmaktadır. O halde buraların fethi için gösterilen 1509 tarihi tamamen yanlıştır.
Yalnız Hemşin ve İkizdere bölgeleri Trabzon'un fethiyle birlikte Osmanlıların hakimiyetine girmiş ise de bu hakimiyet şeklen olmuştu. Çünkü Hemşin ve İkizdere bölgesi, 1486 tarihli deftere köy isimleri ve hane reisleriyle yazılmamış, Hemşin'in vergi geliri bal ve balmumu şeklinde maktuen belirlenmişti. Hemşin zaiminin gelirleri de Trabzon'a bağlı muhtelif karyelerden tahsis edilmişti.
Timur devrinde Semerkant'a bir seyahatte bulunan İspanyol elçisi Klaviyo'un dönüş yolculuğunu yukarıdaki bir bölümde anlatmış ve Trabzon devletinin Rize dağlarına hâkim olamadığını da bu vesile ile belirtmiştik. Dağlarda yaşayan vahşi ve eşkıya tabiatlı bu halk, belki de mezhep ayrılığı yüzünden daha çok İspir tarafına meylediyordu. O halde Osmanlı İmparatorluğu, İspanyol elçisi Klaviyo'nun tarif ettiği şekilde, Trabzon Devleti'ne bağlılığı zayıf olan bu problemli bölgeyi, bu haliyle miras olarak devralmıştı.
İspir ve Bayburt, 1514 yılında Osmanlı topraklarına katılmış ve 1515 tarihinde timar sistemine göre yazılıp gelirleri belirlenmişti. 1515 tarihinde yazılan Bayburt Sancağı tahrir defterine göre, İkizdere ilçesinin Kabahor bölgesi İspir kazası ile birlikte Bayburt Sancağına tabi bulunuyordu. Nitekim İkizdere'nin Dereköy'ü ile buradan yukarıda yer alan köylerin, bir zamanlar İspir'e bağlı olduğunu iyice biliyoruz. Cimil'e gelince burası zaten Hemşin toprağı sayılıyordu.
Yavuz Sultan Selim'in Trabzon Valiliği döneminde, sahil kesimi, Çoruh nehri ağzına kadar fethedilince (1509), Hemşin bölgesinin de tam olarak itaat ettirilip tahrir edildiğini sanıyoruz.
2- Halkın inancına ve bu inanca itimat eden bazı kaynaklara göre Rize'nin İskender Cafer Paşa komutasındaki kuvvetlerce fethedildiği söylenir. Ancak bunun doğru olmadığı kesindir. Çünkü 1486 tarihli defter, Rize sahillerini fetheden ve buralarda düzenlemeler yapan komutanlar hakkında bilgiler vermektedir. Fatih Sultan Mehmet, Trabzon'da birkaç gün kalıp İstanbul'a

  48

  dönünce Trabzon'un yönetimini, Gelibolu Sancak Beyi Kasım Beye

  50 -Sabur: Sıvı ölçen bir kap.

  51 0-Kasım Beyden sonra Trabzon valiliğine getirilen kumandan. 49