Bir başka eser, Arkhabis kıyısından Orphius çayına yani Arhavi’den Of’ kadar yer alan bölgenin yerlilerini EKEKEYRİLER olarak gösterir. Ekekeyriler Kıpçaklar, Yakutlar gibi bir kavim adı mıdır, yoksa bununla Pazarlılar, Rizeliler gibi bölgeye izafe edilen bir halk mı kastedilmektedir? Burasını bilmiyoruz.

   İslam Ansiklopedisi Lazlar maddesi adı altında Karadeniz’in doğusunda yaşayan kavimlerden bahsederken bu bölgede Colchi (ve Sanni), Machelones, Heniochi, Zydritae gibi kavimlerin bulunduğunu söyler. Lazoi’nin Sohum’da oturmakta olduğunu belirtir. Arrianus zamanında ve daha sonraki devirlerde Lazlar, Roma İmparatorluğuna bağlı bir krallık şeklinde yönetiliyordu. Lazların krallarını Roma tevcih ederdi. Bunlar Roma İmparatorluğunun bölgedeki sınırlarını korurlar ve buna karşılık vergi vermezlerdi.

   Genel tarihler ve ansiklopediler Laz’ların Kafkas kavimlerinden olduğunu, Gürcülerle akraba bulunduğunu, Hristiyanlığın ilk devirlerinde Çerkezlerin tazyiki ile güneye indiklerini söyler. Lazların önem kazandığı devirlerde bütün Kholhis’e Lazika denilirdi. Gürcüler Lazlara Ç’an ve Tsan derler. Daha doğrusu kendilerinden olmayan batıda bulunan kavimlere bu adı verirler. Karadeniz’de Lazlar hep daha doğuda diye gösterilir. Samsunlulara da Laz denir ama onlar Lazlar bizden daha doğuda derler. Ordulular, Giresunlular ve Trabzonlular da öyle yapar. Bu günkü durumda Lazların gerçek sınırı Çayeli’nin Kemer burnudur. Muhtemelen Ç’anlar, Laz olmayan bir kavmi ifade etmektedir ve bu isim bu gün bile Samsun bölgesinin coğrafi adı olan “Canik” tabiri içinde yaşamaktadır. Kırzıoğlu Lazların Alazlar ve Ç’anlar olmak üzere ikiz adlı olduğunu iddia etmektedir. Yani Lazlar, Alazlar ve Ç’anlar aynı kavmin değişik adlarıdır.

   Lazların konuştuğu dil komşularından oldukça etkilenmiştir. Bugün konuşulan Lazca’da doğuya doğru gidildikçe Gürcüce kelimelerin, batıya doğru gidildikçe de Türkçe kelimelerin hakimiyeti görülür.

   Bizanslı yazar Prokopius’a göre (Doğumu: 490) Lazlar Phasis’i etmekte idiler fakat yaşadıkları şehirler bu nehrin kuzey tarafında idi.” Yazara göre “nehrin sol tarafı ıssızdı. Ve Lazlar bir günlük mesafeyi aşmıyordu.” Yine Trabzon’a doğru “Roma Pontiklerine” rastlanıyordu. Yani Roma İmparatorluğu’na itaat eden Karadenizlilere.

   6. Yüzyıl başlarında Lazların Phasis ırmağı kuzeyinde görülmeleri ne derecede doğru olabilir? Bazıları Prokopius’un Phasis demekle Çoruh ırmağını kastetmiş olabileceğini ileri sürer. Çünkü Prokopius zamanında Lazların Çoruh ırmağının kuzeyinde oturmuş olmaları bu günkü duruma daha uygun düşmektedir.

  20