Merkez-i Liva olan Rize Kasabası, Trabzon'un doğu cihetinde ve karadan 20 saat yaya mesafede şirin bir kasabadır. Rize kasabasını teşkil eden hanelerin çoğunluğu sahil boyunca bir düzeye yapılmış kâgir ve muntazam binalardan ibaret olup, kasabanın vaziyet ve mevkiiyesi nazarlarda bir dikdörtgen görüntüsü arz etmekte olmasına mukabil, havi olduğu hanelerin bir kısmı da güzellik saçan ağaçlar ile latif ve güzel bir tepenin yüksek noktalarında dağınık bir surette yapılmış olmak cihetiyle her yanı süslenmiştir.
Kasabanın umumi manzarası, temaşa ile bakılmaya layık tabii bir ziynet görüntüsü sunmakta ve ab-ı havasındaki yumuşaklık dahi bu haşin tabiata bağlanmaktadır.
Geçen muharebeden sonra (93 harbi de denilen 1876 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşları) şimdiki Lazistan Sancağı için merkez olmak mevkiini kazanan mezkûr kasaba, Padişah Hazretlerinin ilgilenmesi sayesinde şu son senelerde şayan-ı şükran bir surette imar edilmiştir. Şöyle ki: Rize’de yeniden bir büyük kâgir hükümet konağı, bitişiğinde bir kâgir hapishane ile nizamiye askerlerinin oturmasına mahsus mükemmel bir kışla ile dairesi içinde bir depo ve ticaret eşyasının kolaylıkla ithal ve ihracına medar olmak üzere ahşaptan metin ve muhkem bir iskele inşa ettirilmiş olduğu gibi, askere ve fakirlere mahsus olmak üzere yardımlarla, yeniden bir hastane inşasına başlanması teşebbüsü sonuçlanmak üzeredir. Bu arada bir telgrafhanenin inşası da kararlaştırılmıştır ki, bunlar liva merkezi olmasına karar verilen bir yer için olması gereken tesislerdir. Bunların yapılmasından sonra Rize kasabası hakikaten liva merkezi addolunmaya layık, imar edilmiş bir yer olmuştur ve olmaya devam edecektir.
Lazistan sancağı merkezi olan Rize Kazası Mapavri, Karadere ve Kuraiseba adıyla üç nahiye ile yüz yirmi karyeyi; nahiyeler hariç yedi bin üç yüz otuz altı haneyi ve yüz otuz yedi bin üç yüz elli dönüm araziyi camidir. Kasabaya Rize adı verilmesi bahsine gelince; kasabanın doğu cihetinde bulunan derenin etrafında pirinç ekilmekte olduğundan Rumca'da pirinç manasına olan (riziyus) ismi adı geçen dereye verilip kasabanın da bu isme nispet olunduğu Trabzon tarihinde gösterilmiştir ki bu isimlendirme akla mülâyim olduğu için şayan-ı kabul görülmektedir.
Rize kasabasında bazı asar-ı atika mevcut olup bunlar, eski zamanlarda acemlerle Trabzon Kralı arasında, vukuu tarihlerde yayınlanıp açıklanan muharebede yapılan istihkâmların günümüze kadar gelenleri olabilir.
Rize kasabası öteden beri bir ticaret merkezi olup, ahalisi alım ve satım ile meşguldür. Rize kasabasında senevi elli, altmış bin top ince ve kalın ketan bezi imal edilerek Erzurum ve Dersaadet'e ve diğer mahallelere nakil

  162