1486 tarihli Tapu tahrir defterinin bütününün elimizde olmaması, Trabzon Sancağının başka kazalarında görevli zaim, kale muhafızı gibi timar erbabına da Rize kazasına ait köylerde timar verilmesi sebebi ile Rize karyelerinin ve Rize kazasının toplam hane sayılarını vermek mümkün olmamaktadır.
Tapu tahrir defterlerinden "mufassal" olanları, hane reislerinin isimleri yanında o karyede bulunan vergi gelirlerinin nevilerini de göstermektedir. İşte bu sebepledir ki Tapu tahrir defterlerini inceleyerek, ele alınan bölgenin yetiştirdiği mahsulleri ve insanların geçimlerinin nasıl olduğunu öğrenmek mümkündür. Bu konuda daha tafsilatlı bir bilgi verebilmek için gelirleri Trabzon sancak beyine tahsis edilmiş olan Emare karyesine bir bakalım. (Belge:2) Emare karyesinin vergi gelirleri aşağıdaki gibi idi:
Karye-i Emare. Tabi-i Rize, Hass-ı Mirluva,
Hane 302; Mücerret : 22; Bive : 41
İspenç geliri 84445 akçe; Kapluca öşürü : 1200 akçe; Duhne öşürü : 1200 akçe; Şira öşürü : 2200 akçe; Keten öşürü : 1000 akçe; Asel öşürü : 500 akçe; Öşür : 300 akçe; Meyve öşürü : 215 akçe; Arusta : 200 akçe; Ceraim : 230 akçe; Resim : 350 akçe; Resmi Hınzır : 230 akçe; Asiyab : 940 akçe; Bağat : 6280 akçe; Ösr-ü Bostan : 550 akçe.
Yekün : 23.840 akçe.
Trabzon sancağı hakkında tertip edilmiş ilk defter olan 828 numaralı Mufassal Tapu Tahrir Defteri değirmenler, değirmenlerin sahipleri ve bunlardan alınan yıllık vergiler konusunda da bilgiler vermektedir. Elimizdeki defter, Rize kazası dahilinde 159 değirmeni kaydetmiş bulunmaktadır. En küçük değirmenden alınan vergi 25 akçe olarak gösterilmiştir. 30 karyede 159 değirmenin bulunduğuna bakılırsa bugünkü gibi küçük ırmakların sularından istifade edilerek yapıldıkları ve her değirmenin bir yerleşim birimine hitap ettiği tahmin edilebilir. Yani bir karye birçok yerleşim biriminden meydana geliyordu. Nitekim bunu 1583 tarihli mufassal tapu tahrir defterinde ayrıntılı bir şekilde göreceğiz.
1486 tarihinde bölge tamamen Hristiyan nüfusla meskun olup yer yer Müslümanlığı seçenlere rastlıyoruz. Örneğin: Potomya'da 6 hane, Uma'da 1 hane, Hanci'de 1 hane, Mapavri'de 4 hane, Galata'da 2 hane, Maryeva'da 3 hane, Latom'da 2 hane, Basalet'te 2 hane, Emare'de 2 hane Hristiyanken Müslüman olmuştu. Hristiyanlıktan Müslümanlığa geçenlere "nev-müslüman" deniyordu. Emare karyesinin yeni Müslümanları İskender ve Süleyman, Mapavri karyesinin yeni Müslümanları Ali, Ahmet, İskender ve Mustafa adını almışlardı. Bu isimler bizim için çok önemlidir. Nitekim bazı yerlerde müsellem yanı vergiden muaf hane anlamına gelen bu kelime buradaki Müslüman isimlerinden hareketle yeni Müslüman olmuş kişiler anlamında yani nev- Müslüman olarak okunmalıdır.  Tarihi Rize Kasabası Bu günkü Eminettin ve Piriçelebi Mahalleleri
53 |