Mevlana şöyle diyor:

Bir kapının tokmağını çalarsın fakat ikram sana konağın başka kapısından verilebilir. Bütün kapılar aynı konağın kapılarıdır. Kula düşen kapıyı çalmaktır.

İyi ve kötü ikisi de Allah’tan. O halde iyilik yaptın, kötülük yaptın demenin anlamı ne?

Mevlana bu soruyu binlerce sormada ve binlerce cevap aramada. İşi sonsuza getirip oturttun mu paradoksal önermeler ve görüşler ardı ardına gelir. Vahdet-i vücut inancında sorumlu olmanın cevabı yoktur.

Mevlana bir yerde şöyle diyor:

“Denizin bu zıt görünüşlerini, bu sayısız tecellilerini keyfiyetsiz olarak gör.”

Ve şöyle devam ediyor:

“Para basılan yerin sahibi Tanrı iken nasıl oluyor da paraların bir kısmı iyi basılıyor, bir kısmı fena (Mesnevi:129)

“Binlerce surette görünen birliği kim görmüştür.” ( Mesnevi:129)

“Bilirsin ki, bu dünyada yalnız onun istediği olur. Murat onun mülküdür ve maksatlar da uyruklarıdır.” (Mesnevi: 212)

Anlaması zor gerçekler bunlar. Bu zıtlıkları anlamanın bilmenin yolu, Tanrıda var olmak veya O’nda yok olmaktır. Bunları anlamanın yolu vahdet-i vücutçuluk’tan geçer.

İrade mi istiyorsun? İrade O’nundur. Bir şey mi istiyorsun? İstemek O’nundur. Bir şey mi yapıyorsun? Yapmak O’nundur. İyilik mi yapıyorsun? İyilik O’nundur.

Mevlana, iyi ve kötüyü, insanın sorumluluğunu tekrar tekrar ele alıyor. Hem isteyen ve yapan Tanrı oluyor ve hem de insan sorumlu. Bu ikilemi eserlerinin birçok yerinde ortaya koyuyor, irdeliyor. Mevlana tam görüşünü ortaya koyacakken başka bir hikayeye geçiyor. Başka bir hikaye ve başka bir ikilem. Sorunlar hep ortada kalıyor. Bazen tam söyleyecek