Konunun tatmin edici bir yoruma muhtaç olduğu, bu kısır döngüden çıkılması gerektiği artık görülmelidir.

Yorumlama deyince akla şu soru gelebilir: Bu konular yorumlama ile çözülecek izah edilebilecek işlerden midir? Keşke yorumlamaya hiç gerek kalmasaydı. Ama itikadî mezhepler bu tartışmayı başlatmış oldular. Mezhep alimleri kaza ve kader, insanın sorumluluğu, irade hürriyeti gibi bir takım kavramları ortaya atmış, bunlara kendilerince bir takım manalar vermiş ve bu manalar üzerinden yoğun bir tartışma başlatmışlardır. Mesele daha tutarlı bir yorumlamaya ve yorumlamalarda Kur’anın anlatımlarına ters düşülmemesine kalıyor.

Bir de şu var: Peygamberimizden rivayet edilen bazı haberlere fazlasıyla bel bağlanılmıştır. Bunu Maturidî’de dahi görmekteyiz. Önce insanın eylemlerinde sorumluluğun tanıyan ve sonrada onu kadere mahkûm eden Maturidî, delil olarak Peygamberimizden yapılan rivayetlere sarılmıştır.

Maturidî’yi sonunda cebre yaklaştıran, Peygamberimizden rivayet edilen hadisler midir? Yoksa bu rivayetler, kendi inançlarına ve dünya görüşlerine destek aramak için mi kullanılmıştır? Ehl-i sünnetin, hadislere bu denli bağlılıkları ve haber-i vahit hatta daha zayıf bir nitelikte olan hadisleri inanç sahasında delil kabul etmeleri, onları Cebriyyenin görüşlerini destekler bir konuma düşürmüştür.

Nitekim “Hayır ve şerde Allah’dandır.” diye meşhur olan ve Cibril hadisi olarak adlandırılan hadis bunlardan biridir. İman esaslarını sayan bu hadis değişik kanallardan rivayet edilmiştir. Bu rivayet kanallarının bazısında “hayır ve şerrin Allah’tan olduğu” kısmı bulunmamaktadır. Bu da gösteriyor ki bazı rivayetler, zaman içinde mezheplerin kendi anlayışına göre şekillenmiştir.

Mu’tezile mezhebi alimleri “Hayır ve şer Allah’tan-dır” hadisini, “Hayır Allah’tandır, şer şeytandandır.” diyen ve