sının Allah olması durumunda kişi, hür olarak yapmadığı hareketlerden ötürü cezalandırılmış olur. Bu zulümdür, adaletsizliktir. Allah Adildir. O halde insan davranışlarında hürdür.

Allah adl sıfatı gereği insanlara taşıyamayacağı yükü yüklemez. Onlara cebr etmez.

Cebriyye ve Ehli sünnet imamlarına göre, insanın ihtiyarî yani seçerek yaptığı fiiller dahil, insana ait her eylem, her davranış, mümin veya kâfir olma özelliği, önceden takdir edilmiş belirlenmiştir. Kaderiyye ve Mu’tezile insan fiillerinin ezelde belirlenmiş olduğunu kabul etmezler. Delil olarak da Allah’ın irade sıfatının ezeli olmadığını söylerler. Allah’ın iradesi (istemesi) ezeli olmayınca insan fiilleri de ezelde belirlenmiş olmayacaktır.

Allah’ın bazı sıfatlarının ezeli olmadığına inanan Mu’tezile, bu konudaki delillerini Kur’andan almış değiller, akıllarıyla bunları söylüyorlar. İnsanın fiillerinin ezelde belirlenmiş olup olmadığı, Mu’tezilenin kabul ettiği beş prensip ve bunlarla ilgili diğer meseleler, imamet, halk-i Kur’an, Allah’ın sıfatlarının ezeli olup olmaması gibi konular, Kur’anla desteklenen şeyler değildir. Bunlar akılla ve teorik olarak ve daha çok da kavramlar üzerinden yapılan tartışmalardır. Örneğin Kur’anda ezelî kelimesi yoktur, kaderle ilgili ilk risalelerde de bu terim geçmemektedir.

Bir de şu var: Yukarıda işaret ettiğimiz gibi, Kade-riyye, Mu’tezile, Eş’ariyye, Maturiyye gibi itikadî mezhepler sadece irade hürriyetini tartışmıyor, bu mezheplerin itikatla ilgili başka konuları ve iddiaları, görüşleri var. Bazen bir konudaki aşırı görüşler bir mezhebin tamamen reddedilmesine sebep olabiliyor. Yani Kaderiyyenin veya başka bir mezhebin muarızları tarafından reddedilmesi irade hürriyetini kabul etmeleri nedeniyle olmayabilir. Kur’an ayetlerini farklı bir biçimde yorumlamaları ve aklı öne çıkarmaları nedeniyle