İstemek fiili hem Allaha ve hem kula nisbet edilirken dilemek fiilinin genellikle Allah’a nispet edilmesinin bir anlamı olmalıdır.

Şimdi gelelim “şae” fiilinin farklı bir yorumuna:

حَكِيماً عَلِيماً نَ كَا للهَ ا اِنَّ اللهُ يَشاءَ اَنْ اِلأ تَشاؤُنَ وَما

“Allah dilemedikçe siz dileyemezsiniz. Muhakkak ki Allah hikmet sahibi ve bilendir.” (İnsan 76/29)

Bu ayet üzerinde yoğunlaştığımız bir sırada “Süleymaniye Vakfı” web sitesinde yer alan isimsiz bir makalede, bu ayetin çok farklı bir yorumuyla karşılaştık.

Makale sahibi önce şunu söylüyor: “Yeşau” fiiline “diler” anlamı sonradan kazandırılmış ve bu fiil irade anlamı ile aynı anlamda kullanılmaya başlanılmıştır.

Makale sahibi, ayette geçen şae شاء fiilinin kökünden hareketle, bu ayete, farklı bir bakış açısı getirmektedir: Makaleye göre “şae” fiili “şey’un” شيء kökünden (çoğulu eşya) gelen bir fiildir. “Şey” ( varlık ve var etme, kendi ve kaderi oluşturulmuş şey anlamına gelmektedir.) Kevene (oluşturmak) fiili ile aynı anlamda. Bu son durumda ayetin manası şöyle olur: “Siz bir şey oluşturamazsınız, varlıkların sahibi Allah’ın oluşturduğu ölçüye göre olursa başka.” Bir şey oluşturmak Allah için bir şey yapmak ve yaratmak anlamına geldiğinden bir şey oluşturmak, bir varlık ve bir nesne yaratmak kulun işi değildir. Kul bir ölçüde Allah’ı taklit edebilir. Onun yaratmasına benzetmeye çalışır.

“Şae” dilemek anlamına gelirse ayetin anlamı farklı, “şae” fiili, şey oluşturmak, şey etmek, şey yaratmak anlamına gelirse anlam farklı oluyor. İlgili makale “şey’i mana-landırırken dikkat çekici bir tarif kullanıyor: Diyor ki şey: Kendi veya kaderi oluşturulmuş varlık anlamına gelir. Şu halde hangi varlığa şey diyorsak, (toprak, taş, armut ve insan gibi) o nesne kaderi oluşturulmuş bir varlıktır.