Sıklıkla ve üzerinde basa basa vurguladığımız mesele şudur: İçtihatla varılan hükümler dinden olamazlar. Değişmez değillerdir. Başka türlü de olabilen ihtimalli hükümlerdir. Zamanla ve olayların durumuna göre değişebilir, düzeltilebilirler. Mezheplerin birbirinden farklı görüşler ortaya koymaları bunun bir delilidir. Biz “Dinde Çıkarımlar Mantığı ve Dinin Alanı Üzerine ” adlı kitabımızda fıkıh usulü esaslarına göre varılan hükümlerin kutsal, değişmez metinler olamayacağını belirtmiş ve bunların bu sebeple dinden sayılamayacağını ispat etmeye çalışmıştık. Burada şunu bir daha belirtelim ki, İçtihatlar dünyevi sahada ve hukukla ilgili meselelerde geçerlidir. Allah’a kulluk noktasında yani ibadetlerde ve özellikle, namaz, oruç ve hacla ilgili konularda ve hele iman sahasında içtihada yani yeni kurallar koymaya izin yoktur.

Peygamberimiz(s.a.s)den sonra zekât/sadakalar konusunda ilk halifelerin ve müçtehit âlimlerin içtihat ettiklerine dair bazı örnekler, İmam Malik’in Muvattası ve Ebu Yusuf’un Haraç adlı eserlerinde yer almaktadır.

Bu iki eser İslam dünyasında yazılıp da bize kadar ulaşan ilk şahsî eserlerdir. Bunların metodu bizlere fıkha ait hükümlerin kaynağını da vermektedir. Bu eserler şöyle telif edilmiştir: Bir konu başlığı altında önce o konuda varsa Hz Peygamberimiz8s.a.s)in sözleri ve uygulamaları, sonra ilk halife ve ilk müçtehitlerin uygulama ve görüşleri, sonra da hocalarının içtihatları ile kendi görüşleri. Muvatta ve Haraç gibi kitaplar, hangi hükümlerin Peygamberimiz(s.a.s)in uygulamalarına ve sözlerine ve hangilerinin sonra gelenlerin içtihadına dayandığını açıkça göstermektedir.