toplanacağı alanları giderek daraltmışlardır. Nihayet 678 hicri yılında devletin zekât/ sadaka toplama ve bunları sarf mahallerine harcanma görevi sona erdirilmiştir.

Osmanlı imparatorluğuna gelindiğinde, Osmanlılarda, zekât/sadakaların toplanması ve harcanmasıyla ilgili herhangi bir uygulama görmüyoruz. Osmanlılar, Müslümanların mallarından öşür ve vergi alıyor, fakat bunları diğer devlet gelirlerinden ayrı tutmuyordu. Gerçekte sadece Osmanlılarda değil, ondan önceki zamanlarda da zekât/sadaka mallarıyla diğer devlet gelirlerinin ayrı ayrı muamele gördüklerine ait rivayetler konuyu aydınlatacak kadar yeterli ve açıklayıcı değil.

2-Ebu Yusuf’un Haraç adlı eserinden içtihat örnekleri:

Devletin gelirleri ve sadakalar sahasında yapılan içtihatların bir kısmı da İmam Ebu Yusuf’un Haraç adlı eserinde bulunmaktadır. Devletin gelirleriyle ilgili olup bu eserde yer alan içtihatlardan bazıları da şunlardır:

İlk halifeler zekât/sadaka olsun haraç veya cizye olsun devletin gelirleri konusunda yeri geldiğinde yeni düzenlemeler yapmışlar ve yeni kurallar koymuşlardır.

a) Hz. Ömer ve sonra gelenler, fethedilen topraklardaki haraç miktarını verime göre belirlediler ki verimlilik zamanla değişebilir. Hz Ömer dere sularıyla sulanan arazilere tam öşür, kuyu suyu ile sulanan arazilere yarım öşür koydu.

Öşür onda bir vergi demektir. Ebu Yusuf’Haraç adlı eserinde, “Peygamberimiz(s.a.s)in zekât ile ilgili uygulaması da bu şekildedir” demektedir. Yani haraç vergisi, sadakalar-dan alınan yüzdeye kıyas edilerek bir içtihatta bulu-nulmuştur. ( Haraç tercümesi. Sayfa:146)