Orhan Naci AK

  1530 ve 1554 tarihli Tahrir Defterleri Çoruh ağzına kadar olan yerleşim yerlerini Trabzon Sancağına tabi olarak göstermektedir. 1583 Tarihinde yazılmış olan Trabzon Sancağı Tapu Tahrir Defteri ise Gönye Sancağına bırakılmış olan Atina, Hemşin ve Arhavi ilçelerini ihtiva etmemekte ve bu kazalar, aynı tarihlerde yazıldığını tahmin ettiğimiz Gönye Sancağı Tapu Tahrir Defteri içinde yer almaktadır.

   Hanefi Bostan, Atina, Hemşin ve Arhavi kazalarından bahsederken bu kazaların 1565-1566 yılından itibaren Gönye Sancağına bağlı olduğunu gösteren tarihi belgelere temas etmektedir(14). Diğer yanda aynı yazar, yine bazı tarihi yazışmalara dayanarak Trabzon Eyaletinin kuruluş tarihini 1581 olarak belirtir.(15) Bu iki tespiti de doğru kabul edecek olursak o zaman Gönye sancağının ya bağımsız bir sancak olarak kurulduğunu veya Trabzon’a değil de başka bir eyalete bağlı olduğunu söylememiz gerekecektir. Fakat Gönye Sancağını Trabzon dışında başka bir eyalete bağlı gösteren hiçbir delil bulunmamaktadır.

  Gönye Sancağının kuruluşu Rize’nın tarihi bakımından önemli bir sonuçtur. Çünkü. Rize’ye bağlı olan Atina ve Hemşin ilçeleri ta 1877 tarihine kadar Gönye ve daha sonra Batum Sancağı adını alan ayrı bir sancak içinde bulunmuşlardır.

  Prof. Tayip Gökbilgin yukarıda ismi geçen makalesinde Trabzon Eyaletinin Kanuni Devri sonlarında kurulduğunu belirtmektedir. Bu görüşü, Gönye Sancağının kuruluşuyla açıklamak mümkündür. Madem Gönye Sancağı kurulmuştur. O halde Trabzon eyaleti de kurulmuş demektir.

  14 Dr.Hanefi Bostan. XV ve XVI. Yüzyılda Sosyal ve İktisadi Hayat. Sayfa: 35 ve devamı

  15 Dr. Hanefi Bostan’ın aynı eseri: Sayfa: 64 ve devamı