AKRABA VE HISIMLIK TERİMLERİ ÜZERİNE(12)

      Rize’de baba tarafından ve aynı soydan gelenlere akraba, evlilik yolu ile aile bağı kurduklarımıza ise hısım denir.Akraba olanlar genellikle aynı soyadı taşırlar: Taviloğulları, Bayraktaroğulları, Topaloğulları gibi.

  Rize’de akraba büyüklerinden erkeklere amca (emice), kadınlara aba, annenin erkek kardeşi ile akrabadan olmayan bütün erkeklere dayı ve akrabadan olmayan kadınlar ile dayının karısına da hala denir. Babanın kardeşine teyze denirdi ki bu durum yavaşça ortadan kalkmaktadır.

  Benim yakın çevremi teşkil eden Merkez İlçeye bağlı Rize’nin köylerinde yeğen, yenge, dünür ve damat tabirleri kullanılmazdı. Kardeş çocuğu olanlara kız olsun erkek olsun yeğen değil de torun torun, kardeş ve arkadaş karılarına yenge yerine gelin denirdi. “Gelin hanım bir bardak su verir misin? gibi.” Günümüzde yeğen tabiri yeni yeni kullanılmaya başlanmıştır. Umumiyetle gelinler gerek aile içinde ve gerekse komşular arasında Büyük gelin, küçük gelin, yeni gelin, Setozlu gelin, Aronlu gelin şeklinde birbirinden tefrik edilirdi.

  Dünürüm yerine hısımım, damadım yerine eniştem, kuzenim yerine amca oğlu, annenin kız kardeşinin kocasına enişte yerine da dayı denmekteydi.

  Kadın kocasından bahsederken kocasının ismini anmaz, koca genç ise o adam, yaşlı ise ihtiyar veya kocaman tabirlerini kullanırdı. Kaynanasına eşinden bahsedecekse oğlun derdi. Gıyabında kocasından bahsedecek olsa uşakların babası veya ev sahibi, der ve eğer kocasının bir lakabı varsa hoca efendi, hacı, usta gibi lakabını söylemek daha uygun düşerdi.

  Bütün Anadolu köylerinde olduğu gibi kadınlar da isimleriyle çağrılmazlardı. Koca karısından bahsederken uşakların anası, ev sahibi, köröğlü gibi lakaplar kullanırdı. Eğer gelin bir başka köyden ise o köyün ismiyle isimlendirilirdi: Umalı gelin, Salahalı gelin, Mişonalı gelin gibi. Bu gelin geriden gelenlerin halası olurdu: Umalı hala, setozlu hala gibi. Zaman geçip yaşlanınca ikinci nesillerin ninesi olurdu: Umalı nene, Aronlu nene gibi. Gelinleri köy isimleriyle birbirinden ayırmak ve o onlara köy isimleriyle hitap etmek o kadar yaygın bir şekilde kullanılırdı ki gelinlerin gerçek isimleri zamanla unutulurdu.

  Gelin kaynanasına ana, kayınbabasına baba derdi. Eğer kayınbaba akrabadan ise emice demeye devam edebilirdi.

  12 -Rize Kültür Derlemeleri. Rize Halk Eğitim Müdürlüğü yayınları. 23